Wees u bewust van het potentiële gevaar, communiceer, gebruik uw gezond verstand, oefen veel en zit regelmatig met elkaar om tafel. Deze boodschappen kregen burgemeesters, wethouders volksgezondheid en bestuurders van zorg- en gezondheidsinstellingen tijdens de jaarlijkse bestuurlijke bijeenkomst. Dit jaar was de bijeenkomst gezamenlijk georganiseerd door de GHOR en de GGD. Locatie en thema pasten goed bij elkaar. Vrijdagochtend 5 februari 2016 spraken vier inspirerende sprekers in het Afrika Museum in Berg en Dal over infectieziektebestrijding, een actueel onderwerp in een periode waarin kranten berichten van het griep- en Zikavirus.
Moniek Pieters, directeur publieke gezondheid van de regio Gelderland-Zuid, opende de bijeenkomst en heette de aanwezige bestuurders van harte welkom. ‘De maatschappelijke impact van een infectieziektecrisis kan enorm zijn. Bestuurders, burgemeesters, wethouders en rijksoverheid, maar ook zorgpartners spelen bij de bestrijding een belangrijke rol. Wij hebben een interessant programma samengesteld.’
Diepere oorzaken
Koos van der Velden, professor Public Health van het Radboudumc, startte de reeks presentaties en schetste de historische context van de infectieziektebestrijding. ‘Crisisbeheersing bij infecties is een relatief jonge discipline’, zo begon hij zijn betoog. ‘Sinds de eeuwwisseling wordt hierover professioneel nagedacht.’ Volgens de Nijmeegse professor geeft het verleden ons belangrijke boodschappen. ‘Een belangrijke les die de historie ons leert, is dat de oorzaken van infectieziekten veel dieper liggen’, zo vervolgde hij. ‘Het begin van public health in de wereld ligt in het jaar 1848. De Duitse arts Rudolf Virchow analyseerde de uitbraak van de tyfusepidemie in Opper-Silezië en was van mening dat de oorzaken lagen in honger, slechte scholing, politieke - en economische onderdrukking.’ Dat sociale en economische omstandigheden een grote rol spelen en vaak belangrijker zijn dan medische interventies, illustreerde Koos ook met een veelzeggende grafiek. Deze grafiek toont de ontwikkeling van de sterftecijfers van tuberculose in Engeland tussen 1848 en 1971. ‘De sterftecijfers laten een dalende lijn zien, lang voordat geneesmiddelen of vaccins beschikbaar zijn.’
Simpele maatregelen
Een andere belangrijke boodschap die de historie ons geeft, is dat we alert moeten blijven. Koos: ‘Wees u bewust dat de dreiging blijft bestaan. Nederland is nog steeds een risicoland.’ Hij wijst daarbij op de uitbraak van Q-koorts en mazelen in 2013. ‘Wereldwijd is tuberculose het grootste probleem. Een op de drie mensen draagt de bacterie bij zich. Ook tropische ziekten verdienen de volle aandacht. Wereldwijd hebben 1,5 miljard mensen, in 149 landen, te maken met zogenaamde veronachtzaamde tropische ziekten.’ Naar deze ziekten wordt weinig onderzoek gedaan en er zijn weinig medicijnen beschikbaar. Ook worden hiervoor vrijwel geen nieuwe medicijnen ontwikkeld. De bestrijding van Ebola in West-Afrika ziet Koos als een succes van public health. ‘Het is bedwongen op lokaal niveau, in de dorpen. Er werden zo’n 80.000 lokale gezondheidswerkers opgeleid, waarbij stevig is ingezet op voorlichting, met name op het gebied van hygiëne. Dit toont aan dat vaccins weliswaar nodig blijven, maar dat het succes met name zit in relatief simpele maatregelen.’
Rol van de GGD
‘Dit zijn krantenkoppen van de laatste drie weken. Ze gaan allemaal over infectieziekten. Het is dus zeer actueel.’ Met deze woorden en een sheet vol met krantenkoppen, startte Sabiena Feenstra haar presentatie over de infectieziektebestrijding anno 2016. ‘De toenemende verplaatsing wereldwijd van mensen en goederen, de schaalvergroting van de landbouw, klimaatverandering en antibioticaresistentie zijn belangrijke ontwikkelingen voor de infectieziektebestrijding’, aldus Sabiena, arts Infectieziektebestrijding van de GGD. Vervolgens schetste zij wat de rol is van de GGD bij infectieziekten: ‘De GGD signaleert, maakt bij elke melding een risico-inschatting, spoort de bron van de infectie op en eventueel anderen die mogelijk zijn besmet. Tevens treffen wij maatregelen om uitbraken te voorkomen. Bij uitbraken van infectieziekten heeft de GGD een coördinerende rol, fungeert zij als vraagbaak voor individuele burgers, instellingen, professionals en gemeenten en heeft zij een taak in de bestrijding van onrust.’
Wet publieke gezondheid
Na de historische en actuele context, nam Nynke Nutma het stokje over en vertelde over de wettelijke context. ‘De Wet publieke gezondheid regelt de bestrijding van infectieziektecrises’, vertelde Nynke, arts Infectieziektebestrijding bij de GGD. Op grond van deze wet geldt voor 43 infectieziekten een zogenaamde meldingsplicht. Dit betekent dat artsen en laboratoria deze infectieziekten moeten melden bij de GGD als zij die bij patiënten tegenkomen. Ook hoofden van instellingen, zoals scholen, ziekenhuizen en opvangcentra voor asielzoekers, zijn verplicht de GGD te informeren bij een ongewoon aantal zieken. De wet schrijft ook voor wie leiding geeft aan de bestrijding van de infectieziekte. ‘Voor een aantal ziekten geldt dat de leiding in handen van de minister ligt. Bij andere infectieziekten geeft de burgemeester leiding aan de bestrijding’, aldus Nynke. Tot slot van haar presentatie somde Nynke nog een aantal bestuurlijke aandachtspunten op die bij een infectieziektecrisis spelen: bestuurlijke maatregelen (bijvoorbeeld een vervoersverbod), communicatie, coördinatie tussen de verschillende organisaties en ministeries en de zorg- en bestuurscontinuïteit. ‘Want ook bestuurders kunnen ziek worden’, aldus Nynke.
Tante Biotica
Na de drie interessante presentaties was het tijd om te toetsen wat de toehoorders tot nu toe hadden opgestoken. Dit werd gedaan in de vorm van een vermakelijke quiz. Giovanna van IJzendoorn, teammanager van de GGD, stelde pittige vragen: ‘Wie is volgens de Wet publieke gezondheid eindverantwoordelijk bij een infectieziekte van de categorie A? In welk land ligt de rivier Ebola? Welke meldingsplichtige infectieziekte stond in 2015 op nummer 1 in onze regio?’ De winnaar van de quiz kreeg een toepasselijke prijs uitgereikt: Suske en Wiske, Tante Biotica, een kort verhaal dat een waarschuwing is tegen het misbruik van antibiotica.
Gezond verstand
Na de quiz was de microfoon voor Jos van de Sande, arts Maatschappij en Gezondheid en adviseur van GGD Nederland. Aan de hand van het praktijkvoorbeeld ‘Q-koorts’ gaf hij de bestuurders een aantal praktische adviezen. ‘Het is belangrijk dat u oefent en trek als lokaal bestuur, maar ook als ziekenhuis of zorginstelling het lijntje met de GGD aan. Zit regelmatig met elkaar om tafel en bouw in de koude fase aan een goede relatie met de GGD. Betracht openheid, ook als een infectie zich nog binnen de muren van een ziekenhuis bevindt. In openheid worden infectieziekten het best bestreden.’ Ook het eindrapport ‘Van verwerping tot verheffing’ van de evaluatiecommissie Q-Koorts pleit voor een open communicatie. Jos: ‘Bij de Q-koorts zag je dat men alleen wilde communiceren als er ook een handelingsperspectief kon worden geboden. Dat leidde ertoe dat communicatie te lang achterwege bleef. Als bestuurder moet je je ook realiseren dat wetenschap niet altijd de zekerheid kan bieden voor ingrijpende beleidsmaatregelen. Gebruik het gezond verstand.’
Communicatie, het thema aan tafel
Na de presentaties gingen de deelnemers aan de bijeenkomst zelf hard aan het werk met een casus. In groepjes werd gedreven gediscussieerd aan de hand van vier thema’s: communicatie, bestuurlijke verantwoordelijkheden, zorg- en bedrijfscontinuïteit en maatschappelijke onrust. Na de levendige discussies, vatte Moniek Pieters de gesprekken kort samen: ‘Communicatie was het thema dat de meeste tafels bezighield. Men wilde snel aan de slag met communicatie naar de buitenwereld.’
‘Een interessante verdieping van het thema infectieziektebestrijding’, zo typeerde burgemeester Mengde van Heumen de bestuurlijke bijeenkomst die hij met deze woorden afsloot. Burgemeester Mengde is portefeuillehouder van de witte kolom (GHOR en Regionale Ambulancevoorziening) in het algemeen bestuur van de veiligheidsregio. ‘Ik ben onder de indruk van de opkomst. Het is goed dat ook de wethouders er waren, evenals de vele ketenpartners. Ik bedank de organisatoren van deze bijeenkomst hartelijk en hoop dat ik u allen de volgende keer weer zie’, aldus burgemeester Mengde. 
Deel deze informatie via: